Mở trang mạng mấy tuần qua, chắc hẳn chúng ta bắt gặp những hình ảnh các ca đoàn trong giáo phận đang tích cực chuẩn bị cho Liên hoan Hợp xướng Thánh ca Giáng sinh 2010. Những hình ảnh ấy làm tôi nhớ lại những lời nhận xét mới đây của các anh chị trong bài “Ca Đoàn Giáo Xứ Thánh Tâm”: “Hát hay đầy kĩ thuât mà không có tình yêu thì giá trị cuối cùng chỉ là con số 0 to tướng thôi”. “Hãy hát bằng tất cả tấm lòng và sự thành kính, hát để ngợi khen Thiên Chúa. Tâm tình khi thể hiện một bài hát là rất quan trọng. Hát kĩ thuật nhưng đánh mất tình cảm thì thật là đáng tiếc”.
Với những lời nhận xét và chia sẻ trên, tôi xin góp bài viết Tâm tình và kĩ thuật khi hát thánh ca, mà cũng ở đề tài này, cách đây một thời gian, tác giả V.D cũng đã có dịp đề cập đến.
Thánh ca là nét đặc trưng trong Phụng vụ của Giáo Hội. Do tính chất Thánh đó nên bài Thánh ca phải được thể hiện bằng một nghệ thuật đích thực. Chính vì vậy đòi hỏi người thể hiện những ca khúc Thánh này phải có những kỹ thuật cần thiết, cũng như những tâm tình xứng hợp. Đây là một thách đố cho những ca viên, để làm sao thể hiện được ca khúc đúng với tính chất “Thánh” đó và như Giáo Hội mong muốn trong Phụng vụ. Vậy, cần phải có những kỹ thuật và tâm tình nào khi hát Thánh ca?
Về phương diện kỹ thuật, một người hát hay nhất thiết phải có kỹ thuật hát, cũng như anh muốn bơi giỏi thì đòi hỏi anh phải có kỹ thuật bơi lội. Do đó, kỹ thuật hát trở thành phương tiện giúp cho ca viên thể hiện đúng ca khúc. Cách cơ bản nhất, ca viên phải có chất giọng, biết nhạc lý, phát âm chuẩn, rõ tiếng. Chính Đức Thánh Cha Phaolô VI cũng đã khuyến khích các ca viên phải luôn luyện tập chuyên môn, trau dồi nghệ thuật ca hát (x. Diễn văn của Đức Phaolô IV trước Đại Hội các ca đoàn lần X). Lý thuyết là vậy, nhưng thực tế lại đặt ra nhiều khó khăn. Có giáo xứ kiếm người vào ca đoàn đã khó, huống hồ gì là chọn người theo tiêu chuẩn kỹ thuật, những người có khả năng chuyên môn. Hiện tại đây là thách đố cho mục vụ Thánh nhạc của mỗi giáo phận và các giáo xứ.
Ngoài việc trang bị kỹ thuật hát, ca viên còn phải có tâm tình xứng hợp. Một ca khúc khi được hát mà không để lại một ấn tượng gì hoặc một cảm xúc gì nơi người nghe thì người ta thường nhận xét là hát không có “hồn”. Nếu tâm tình thật là quan trọng khi thể hiện một bài hát, thì điều đó lại càng quan trọng hơn nữa đối với một ca viên khi thể hiện Thánh ca, vì đây là ca khúc Thánh. Chính Thánh Augustino đã diễn tả: “Hát là cầu nguyện hai lần”. Như thế, đối với một bài Thánh ca người hát phải có tâm tình đạo đức hay đúng hơn đó là thái độ của đức tin vì mục đích của Thánh nhạc là để cầu nguyện. Mặt khác, để góp phần thể hiện đúng tâm tình bài Thánh ca, người hát cần phải yêu thích bài hát đó, hiểu ý nghĩa của bài hát cũng như cảm nghiệm và đi sâu vào bài hát. Ngoài ra, tâm tình xứng hợp còn tùy vào thể loại Thánh ca. Ví dụ: Thánh ca Giáng Sinh, Thánh ca Phục Sinh…
Thật vậy, hát Thánh ca là hát với niềm tin, với cả con người của mình, mà “luật đức tin đi đôi với luật cầu nguyện”. Do đó, lúc hát là lúc mình đang cầu nguyện, đang nâng tâm hồn hướng lên Chúa và đồng thời cũng giúp khơi dậy nơi người khác tâm tình cầu nguyện. Như thế, tâm tình khi hát Thánh ca phải nói lên được mối tương quan với Chúa, với người khác và với cả chính bản thân mình, được diễn tả trong lòng Giáo Hội. Hát Thánh ca phải đi vào tâm tình cầu nguyện, đó là mục đích cao cả của Thánh ca, vì như thế mới đem lại những lợi ích thiêng liêng. Nếu không có thái độ đức tin, không có tâm thức cầu nguyện thì việc hát chỉ mang tính hình thức, hát cho có hoặc theo kiểu “mì ăn liền”.
Như thế, về kỹ thuật và tâm tình, mỗi yếu tố có một vai trò riêng góp phần giúp cho ca viên thể hiện bài Thánh ca cho đúng và hay. Do đó, chúng ta khó có thể đánh giá cái nào quan trọng hơn cái nào. Bởi vì kỹ thuật và tâm tình như đôi cánh giúp người thể hiện đúng nội dung và mục đích của bài Thánh ca. Có thể nói đó là điều kiện cần và đủ để việc diễn tả bài hát mang lại hiệu quả cao. Nếu hát đúng theo kỹ thuật mà không có tâm tình thì sẽ khô khan, trống rỗng và không diễn tả đúng mục đích của ca khúc và ngược lại nếu có tâm tình nhưng không có kỹ thuật thì bài hát cũng không đạt hiệu quả vì trở nên lạc lõng, khó mà nghe lọt tai được. Do đó, kỹ thuật và tâm tình cần phải đi đôi và kết hợp hài hòa với nhau. Kỹ thuật là phương tiện hỗ trợ giúp ca viên hát đúng và tâm tình giúp ca viên hát hay, hát có “hồn”. Đó là điều mà không một ca viên nào lại không mong đợi.
Dù vậy, nếu phải đi đến chỗ lựa chọn giữa kỹ thuật và tâm tình khi hát Thánh ca thì thiết nghĩ phải chọn yếu tố tâm tình, vì đối với bài hát Thánh ca, nội dung diễn tả quan trọng hơn dù không bỏ qua hình thức.

Đại Tài