(Cách để dung hòa khi chọn bài hát cho Thánh lễ có nhiều thành phần khác nhau tham dự).

Linh mục nhạc sĩ Phạm Liên Hùng trong một bài viết gần đây đã kể về kinh nghiệm của một giám mục nước ngoài về tầm quan trọng của thánh ca trong phụng vụ thánh lễ. Theo vị giám mục, các bí quyết thu hút được tín hữu đông đảo đó là nhờ các yếu tố trong cử hành phụng vụ thánh lễ. Đó là phụng vụ trang nghiêm, bài giảng vắn gọn, chất lượng và việc đàn hát trang nghiêm sốt sắng.
Thật vậy, ngày nay, khi tham dự một buổi cử hành Phụng vụ mà không có hát Thánh ca thì chắc là buồn tẻ lắm, nhất là khi mà câu hò điệu lý đã ăn sâu vào trong tâm thức con người Việt Nam. Ngay từ ngày thơ bé mẹ đã ru dạy bằng những Vãn dâng hoa, Dâng hạt, Phép ngắm Rosa, bằng huê tình của quan họ, ca trù., … Tuy nhiên làm sao dung hòa khi chọn các bài hát cho một thánh lễ có nhiều thành phần khác nhau tham dự, để mọi người đều có thể hát hoặc cùng hiệp ý để cầu nguyện; Nhất là hiện nay, tại các xứ đạo khi cử hành thánh lễ, đặc biệt là các lễ trọng, lễ kính, có rất đông các thành phần cùng tham dự.
Ở bài này, người viết xin được đưa ra một vài điểm cho việc chọn bài hát trong Thánh lễ có nhiều thành phần tham dự (theo ý kiến chủ quan). Bài viết sẽ không đề cập đến những chỉ dẫn của Giáo Hội trong khi chọn bài hát phù hợp với ngày lễ và tác động của Phụng vụ, vì điều này được nói ở bài trước. Đó là:
Chọn các bài hát, trước hết là phải ưu tiên theo tinh thần Phụng vụ và ý cầu nguyện của Thánh lễ đó, sao cho phù hợp với tinh thần việc cử hành Phụng vụ nhằm giúp các tín hữu tham dự Thánh lễ một cách sốt sắng hơn. Như vậy, phải dựa vào các bài đọc, các lời nguyện… để chọn bài hát cho phù hợp.
Bài hát cộng đoàn quen thuộc, dễ hát, vì những bài hát này mọi người có thể cùng hát, và những bài hát đã được chấp nhận sử dụng trong Phụng vụ. Bài hát quen thuộc ở đây không có nghĩa là bài hát ‘biết rồi khổ lắm hát mãi’ mà bài hát đó phải mang tính chất cộng đoàn, đã được mọi người biết. Chẳng hạn các bài hát rất quen thuộc: “Dâng lên”, “Bước vào”, “Đến với Chúa”… của Lm. Phạm Liên Hùng chắc chắn đa phần cộng đoàn đều hát được.
Chọn những bài ngắn gọn, đừng nhiều bè để khi cần phải tập cho cộng đoàn thì cũng dễ thuộc. (ví dụ những bài trong Tổng hợp bài ca mới: “Này là rượu nho”, Trời cao”, “Chúa ngự trong”, “Lạy Cha tốt lành”…)
Lời ca giản dị, dễ hiểu, nhưng ý nghĩa, vì những bài hát lời ca quá mang nặng tính chất thần học, cộng đoàn sẽ có nhiều người không hiểu, nhất là các em thiếu nhi. Vì trong thánh lễ có nhiều thành phần tham dự sẽ có người biết nhạc, người khác lại không. Có người trí thức nhưng cũng có người buôn thúng bán bưng… Lời ca cũng có thể vui tươi một chút nếu như ngày Lễ hoặc mùa Phụng vụ cho phép.
Cao độ của bài hát, đừng quá cao cũng đừng quá thấp, trung bình từ quãng 9 – hoặc quãng 11, (thường từ Là cho tới Rế: 11 quãng).
Các quãng trong bài hát, quãng trong bài ca đừng quá lớn (thường dưới quãng 5), bài hát cũng đừng quá nhiều nửa cung, vì như thế cũng rất khó cho cộng đoàn.
Giai điệu bài hát, nên chọn bài hát thường có giai điệu chung, đừng có giai điệu đặc thù như: dành riêng cho người miền Nam, dành riêng cho người dân tộc…
Trước Thánh lễ nên dành 5 -10 phút để tập hát cho cộng đoàn. Người tập hát cho cộng đoàn phải có chất giọng tương đối, có hiểu biết về nhạc lý, và khẩu hình đúng… đồng thời, phải là người có tư cách và phẩm chất tốt trong đời sống đạo, đời.
Vì Thánh lễ có nhiều thành phần tham dự khác nhau, hẳn sẽ không thể đồng thanh cất bài hát lên được, nên cần có một người ca trưởng phất nhịp (hoặc một ca viên vững nhạc), để giữ nhịp cho cả cộng đoàn. Người đứng điều khiển, giữ nhịp cho cộng đoàn hát không dùng lối đánh nhịp hoa mỹ, vì lối đánh nhịp hoa mỹ vừa làm cho cộng đoàn khó hiểu, chia trí và có thể phản tác dụng. Do đó, người điều khiển cộng đoàn chỉ nên dùng lối đánh nhịp cơ bản, dễ hiểu.
Với một Giáo xứ đông người, nhiều thành phần khác nhau tham dự, thì việc phát sách hoặc giấy hát sẽ rất phức tạp và dễ gây mất trật tự trong khi cử hành Phụng vụ. Ngày nay có rất nhiều phương tiện hỗ trợ cho việc này, có thể dùng máy chiếu, chiếu lên màn hình các bài hát sẽ giúp cho cộng đoàn tập trung và tiện lợi hơn cho người tập hát.
Có thể nói Thánh ca trong Phụng vụ là phải Thánh, và sẽ giúp ích cho cộng đoàn thật nhiều trong việc cầu nguyện, diễn tả tâm tình tạ ơn, biểu lộ lòng tin… Vì thế, một bài hát nào đó cộng đoàn tham dự Phụng vụ mà họ không hiểu, thụ động trước bài hát thì thật là đáng tiếc. Hơn thế, lời hát là lời bày tỏ tâm tìm đơn sơ nhất, người ta dễ nhớ nhất để bất kỳ nơi đâu trong cuộc sống cũng có thể cất lời ngợi ca. Vì hát là dấu chỉ niềm vui trong tâm hồn; “Hát là cầu nguyện gấp đôi” (Thánh Augustinô).
Nói tóm lại, trong một Thánh lễ có nhiều thành phần khác nhau tham dự, thì phải chọn những bài hát sao cho hết thảy mọi người đều có thể hát và cùng nhau dâng lên Chúa tâm tình của mình hiệp cùng ý nguyện của Thánh lễ. Để hòa hợp được các thành phần như thế thì bài hát đừng quá phức tạp (nhiều bè, lời ca khó hiểu…), nên tìm những bài thật đơn giản, dễ hát, nhất là những bài quen mà cộng đoàn hay hát. Như lời Đức cố Giáo Hoàng Phaolô VI đã nói: Thánh Ca không phải là thời trang nên không theo mốt, nếu Thánh ca mà chạy theo mốt, thì e rằng người ta đã đi ra ngoài tinh thần và đường lối của Hội Thánh chỉ vẽ.

Đại Tài