Kinh Thánh cho biết nguồn gốc của đức khôn ngoan: “Tất cả sự khôn ngoan đều phát xuất từ Đức Chúa, và khôn ngoan vẫn ở với Người đến muôn đời.” (Hc 1:1) Sự khôn ngoan được tác thành trước vạn vật (Hc 1:4) thì chắc hẳn rất cần thiết cho muôn loài, nhất là con người. Nhưng không phải bất cứ ai muốn cũng được, Thánh Mark Khổ Tu cho biết: “Chỉ có những người mù lòa trước tất cả những gì không phải là Thiên Chúa mới được Người ban tặng ơn khôn ngoan, cho họ nhìn thấy Người rõ nhất.” Một giá phải trả rất đắt, không bình thường chút nào!
Chính Thiên Chúa “đã tạo dựng, đã thấy, đã đếm và làm cho khôn ngoan nổi bật trên mọi công trình, nơi mọi phàm nhân, theo lòng quảng đại của Người, và Người đã rộng ban khôn ngoan cho những ai yêu mến Người.” (Hc 1:9-10) Quả thật, khôn ngoan là một nhân đức vô cùng cần thiết trong cuộc sống. Người khôn ngoan nhận biết các dấu chỉ thời đại, tiên liệu và dự phòng điều có xảy ra bất ngờ. Khôn ngoan không có nghĩa là học cao, vì có cả một bụng chữ cũng chưa chắc khôn ngoan. Người không học nhiều nhưng vẫn có thể khôn ngoan. Sống lâu cũng chưa chắc khôn ngoan hơn người ít tuổi. Menander (342-291 trước công nguyên) xác định: “Tóc bạc không sinh ra sự khôn ngoan.” Ai khiêm nhường cầu xin thì Thiên Chúa ban cho, để làm sáng danh Ngài chứ không để “chà đạp” người khác.
Mọi thứ đều có tính liên đới, cái này liên quan cái khác, con người cũng vậy, kể cả tội lỗi cũng có tính liên đới. Khôn ngoan là một nhân đức có liên quan sự tỉnh thức hoặc sự cảnh giác. William Arthur Ward (1921-1994, Hoa Kỳ) so sánh: “Khắc ghi một sự thật lớn lao vào trí nhớ là đáng nể, nhưng khắc ghi sự thật đó vào đời mình mới là khôn ngoan.” Sách Giảng Viên cho biết: “Người khôn biết mở mắt nhìn, kẻ dại bước đi trong tăm tối.” (Gv 2:14) Thật tai hại nếu thiếu khôn ngoan, mặc dù chưa đến nỗi ngây dại hoặc ngu xuẩn.
Tín nhân là người thực sự diễm phúc, vì được ơn khôn ngoan từ khi mới thành hình hài: “Bước đầu của khôn ngoan là kính sợ Đức Chúa, ngay từ lúc thành hình trong lòng mẹ, các tín hữu đã được ơn khôn ngoan.” (Hc 1:14) Đó là nền tảng, cần phát triển thêm. Càng có chức quyền càng cần khôn ngoan. Người ta phải đạt được sự khôn ngoan để có thể dùng tốt quyền lực đó, nếu không sẽ rất nguy hiểm. Xã hội Việt Nam ngày nay cho chúng ta thấy rõ mối nguy hiểm khôn lường bởi những kẻ thiếu khôn ngoan nhưng lại lớn chức, to quyền. Dân bị hành tới tận cùng bảng số.
Kinh Thánh xác định: “Con người ta dẫu thập toàn đi nữa mà chẳng có Đức Khôn Ngoan của Ngài, thì cũng kể bằng không không vậy.” (Kn 9:6) Rõ ràng là sự khôn ngoan vô cùng cần thiết.
ƠN KHÔN ĐỨC NGOAN
Theo Việt ngữ, chúng ta có thể “tách đôi” khôn ngoan thành Khôn và Ngoan – Khôn là một hồng ân, Ngoan là một nhân đức. Vua Salômôn thực sự khéo léo khi xin Chúa ban cho được khôn ngoan và hiểu biết để lãnh đạo dân. Và rồi ông đã có mọi thứ, vì điều ông xin đã làm Thiên Chúa hài lòng: “Bởi vì ngươi đã xin điều đó, ngươi đã không xin cho được sống lâu, hay được của cải, cũng không xin cho kẻ thù ngươi phải chết, nhưng đã xin cho được tài phân biệt để xét xử, thì này, Ta làm theo như lời ngươi: Ta ban cho ngươi một tâm hồn khôn ngoan minh mẫn, đến nỗi trước ngươi, chẳng một ai sánh bằng, và sau ngươi, cũng chẳng có ai bì kịp. Cả điều ngươi không xin, Ta cũng sẽ ban cho ngươi: giàu có, vinh quang, đến nỗi suốt đời ngươi không có ai trong các vua được như ngươi.” (1 V 3:11-13; 1 Sb 1:11-12) Có rồi thì được cho thêm, hơn cả những gì mong ước.
Sự khôn ngoan vô cùng cần thiết: “Đức Khôn Ngoan sáng chói, và không hề tàn tạ. Ai mến chuộng Đức Khôn Ngoan thì Đức Khôn Ngoan dễ dàng cho chiêm ngưỡng. Ai tìm kiếm Đức Khôn Ngoan thì Đức Khôn Ngoan cho gặp. Ai khao khát Đức Khôn Ngoan thì Đức Khôn Ngoan đi bước trước mà tỏ mình cho biết. Ai từ sáng sớm đã tìm Đức Khôn Ngoan thì không phải nhọc nhằn vất vả. Họ sẽ thấy Đức Khôn Ngoan ngồi ngay trước cửa nhà.” (Kn 6:12-14) Có mấy “điều nhỏ” có thể rất cần cân nhắc để phân định:
[1] Chỉ biết sáng đi làm, chiều về nhà, rồi ăn uống, xem ti vi, lướt web, và ngủ, thì chẳng khác gì động vật;
[2] Chỉ có ý ăn cắp cái gì đó của người khác thì cũng là điều tồi tệ nhất của cuộc đời;
[3] Làm thầy mà không dạy học trò biết ham học thì đó là người thầy kém cỏi, không đáng làm thầy;
[4] Học trò mà không biết lắng nghe thầy cô giảng bài thì là học trò ngu dốt, vô trách nhiệm với chính mình, chẳng hy vọng gì mai sau;
[5] Người có tình bộp chộp, nóng vội gây ảnh hưởng xấu cả tinh thần và thể lý, ảnh hưởng xấu tới những người xung quanh, xét về phương diện tinh thần thì người đó không hơn con chó giữ nhà;
[6] Sống mà thụ động, không ước mơ, luôn than phiền, người đó chẳng khác loài tầm gửi, chỉ biết bám víu vào cây khác để hút nhựa sống, hoặc như loài đỉa hút máu người khác để sống.
Mấy điều đó có thể khiến người ta “chạm” tự ái. Đừng nóng vội, cứ từ từ. Và không chỉ vậy, còn nhiều điều khác tương tự như thế. Quả thật, đó là kiểu ích kỷ, chỉ yêu mình, thiếu sáng suốt. Khôn thì phải Ngoan. Kẻ cố chấp thì không ai có thể giúp gì được.
Người khôn ngoan là người sâu sắc, nói ít, nghe nhiều, trầm lặng để thấm nhuần đức khôn ngoan vào máu thịt: “Để tâm suy niệm về Đức Khôn Ngoan là đạt được sự minh mẫn toàn hảo. Ai vì Đức Khôn Ngoan mà thức khuya dậy sớm, sẽ mau trút được mọi lo âu. Vì những ai xứng đáng với Đức Khôn Ngoan thì Đức Khôn Ngoan rảo quanh tìm kiếm. Trên các nẻo đường họ đi, Đức Khôn Ngoan niềm nở xuất hiện. Mỗi khi họ suy tưởng điều gì, Đức Khôn Ngoan đều đến với họ.” (Kn 6:15-16) Ở đây là sự khôn ngoan xuất phát từ Thiên Chúa chứ không là sự khôn ngoan của phàm nhân.
Người khôn ngoan tìm kiếm những thứ bền vững, không hư hỏng, dù cho họ có thể bị coi là “điên rồ” theo cách nhìn của loài người, nhưng đó là điều kỳ diệu thuộc về Thiên Chúa. Hằng ngày họ luôn cầu nguyện: “Lạy Thiên Chúa, Ngài là Chúa con thờ, ngay từ rạng đông con tìm kiếm Chúa. Linh hồn con đã khát khao Ngài, tấm thân này mòn mỏi đợi trông, như mảnh đất hoang khô cằn, không giọt nước. Nên con đến ngắm nhìn Ngài trong nơi thánh điện, để thấy uy lực và vinh quang của Ngài.” (Tv 63:2-3) Có Chúa là có tất cả, không cần gì khác.
Người khôn ngoan chuyên tâm tìm kiếm Thiên Chúa, và họ có được Thiên Chúa. Thật vậy, Thánh Vịnh gia cảm nghiệm và chia sẻ: “Ân tình Ngài quý hơn mạng sống, miệng lưỡi này xin ca ngợi tán dương. Suốt cả đời con, nguyện dâng lời chúc tụng, và giơ tay cầu khẩn danh Ngài. Lòng thoả thuê như khách vừa dự tiệc, môi miệng con rộn rã khúc hoan ca. Con tưởng nhớ Chúa trên giường ngủ, suốt năm canh thầm thĩ với Ngài. Quả thật Ngài đã thương trợ giúp, nương bóng Ngài, con hớn hở reo vui.” (Tv 63:8) Có Chúa thì có bình an đích thực.
Người ta sẽ khắc khoải, bất an và nuối tiếc nếu thiếu sự khôn ngoan. Người ta trở nên bình an thư thái khi được ơn Chúa tác động. Đó là nhận thức cần thiết về tâm linh. Lúc về già, thi sĩ Bùi Giáng sống như người mất trí, ông lang thang khắp nơi với phong cách rất “bụi.” Ông đã than thở bằng thơ: “Ta cứ ngỡ trần gian là cõi thật – Thế cho nên tất bật đến bây giờ!” Ông như người điên nhưng lại rất tỉnh trong cách nhận định: “Đừng tưởng cứ núi là cao, Cứ sông là chảy, cứ ao là tù; Đừng tưởng cứ dưới là ngu, Cứ cao là sáng, cứ tu là hiền…” Rất đúng với xã hội ngày nay.
Tương tự, trong thi phẩm “Dại Khôn,” thi sĩ Trần Tế Xương nhận định: “Thế sự đua nhau nói dại khôn – Biết ai là dại, biết ai khôn.” Chẳng biết ai dại, ai khôn. Chúng ta tưởng người khôn mà hóa ra người dại, chúng ta tưởng người dại mà hóa ra người khôn: “Cái điên rồ của Thiên Chúa còn hơn cái khôn ngoan của loài người.” (1 Cr 1:25) Thánh Vịnh gia cho biết: “Kính sợ Chúa là đầu mối khôn ngoan.” (Tv 111:10) Đó là khôn ngoan nhất.
CỐ TỈNH MÀ THỨC
Chẳng ai biết ngày mai trời mưa hay nắng, chẳng ai biết đời mình sẽ ra sao, vì thế mà luôn cần sẵn sàng và tỉnh thức, nghĩa là phải biết mình khôn hay dại để tránh ảo tưởng hoặc tự phụ.
Phải Tỉnh mới có thể Thức, bởi vì có khi Thức mà không Tỉnh thì vẫn có nguy cơ. Chính Thiên Chúa cảnh báo: “Nếu ngươi không tỉnh thức thì Ta sẽ đến như kẻ trộm, ngươi chẳng biết giờ nào Ta sẽ đến bắt chợt ngươi.” (Kh 3:3) Bão bùng, giông tố, lũ lụt, động đất, sóng thần, sạt lở,… không ai biết ở đâu, lúc nào, dự báo thời tiết cũng chỉ là dự đoán – có thể đùng hay sai, cũng chẳng biết chắc thời điểm nào. Sau những vụ sạt lở, người ta không nhận trách nhiệm mà lại đổ lỗi kia, viện cớ nọ. Thứ trưởng tài nguyên và môi trường tại Việt Nam nói: “Hoạt động dân sinh có thể là nguyên nhân kích hoạt thiên tai.” (vnexpress.net) Một phát biểu cứ ngỡ của kẻ ngáo đá!
Thiên Chúa hằng hữu và toàn năng, Ngài luôn hiện diện trong mọi biến cố lịch sử của cuộc đời mỗi người. Danh nhân Rabindranath Tagore (Rabīndranātha Thākura, 1941-1961, Ấn Độ) đã cảm nhận sâu sắc về Đấng Toàn Năng: “Bạn không nghe thấy bước chân Người thầm lặng đó sao? Người tới và luôn luôn thường tới. Người tới và luôn luôn thường tới hằng giờ, hằng đêm, hằng ngày, hằng thời đại,… Người tới và luôn luôn thường tới qua lối đi nho nhỏ trong rừng, vào những ngày Xuân đượm nắng ngạt ngào. Người tới và luôn luôn thường tới trên xe mây ầm ầm tiếng sấm, vào những đêm Thu mưa ướt tối mù. Bước chân Người đã giẫm lên tim tôi đang ôm nặng những nỗi buồn dai dẳng. Khi niềm vui trong tôi ngời sáng, ấy là do chân Người vàng óng chạm vào.” Tư tưởng của R. Tagore rất gần với Công giáo, đặc biệt là tập thơ “Lời Dâng” (Gitanjali), với bút danh Bhānusiṃha – Sư Tử Thái Dương. Nhận định của ông thật tuyệt vời, ông hữu thần hơn chúng ta tưởng.
Từ ngàn xưa, Thánh Vịnh gia đã thân thưa: “Lạy Chúa, Ngài dò xét con và Ngài biết rõ, biết cả khi con đứng con ngồi. Con nghĩ tưởng gì, Ngài thấu suốt từ xa, đi lại hay nghỉ ngơi, Chúa đều xem xét, mọi nẻo đường con đi, Ngài quen thuộc cả. Miệng lưỡi con chưa thốt nên lời, thì lạy Chúa, Ngài đã am tường hết. Ngài bao bọc con cả sau lẫn trước, bàn tay của Ngài, Ngài đặt lên con.” (Tv 139:1-5) Thật vậy, đến từng sợi tóc trên đầu chúng ta cũng đã được Thiên Chúa đếm cả rồi. (Mt 10:30; Lc 12:7) Chắc chắn không có gì ngoài Thánh Ý Chúa. Thật chí lý khi người Mỹ luôn xác tín: “In God we trust – Chúng tôi tin vào Thiên Chúa.”
Thật kỳ diệu, sợi tóc chẳng đáng gì mà Thiên Chúa còn quan phòng, huống chi chuyện sinh – tử, liên quan sinh mạng con người, thụ tạo của Ngài. Thánh Phaolô cho biết: “Về những ai đã an giấc ngàn thu, chúng tôi không muốn để anh em chẳng hay biết gì, hầu anh em khỏi buồn phiền như những người khác, là những người không có niềm hy vọng. Vì nếu chúng ta tin rằng Đức Giêsu đã chết và đã sống lại, chúng ta cũng tin rằng những người đã an giấc trong Đức Giêsu sẽ được Thiên Chúa đưa về cùng Đức Giêsu.” (1 Tx 4:13-14) Ý tưởng này thật phù hợp khi chúng ta đang ở Tháng Cầu Hồn và cuối năm.
Được làm người và sống ở đời, chúng ta không chỉ đi bằng đôi chân, mà quan trọng hơn, đó là phải đi bằng cái đầu. Cũng vậy, sống không chỉ cần lương thực nuôi sống thân xác, mà quan trọng hơn, đó là phải cần lương thực nuôi sống tinh thần và linh hồn. Tín nhân chúng ta cần cả Thánh Thể và Lời Chúa, không thể thiếu một trong hai thần lương đó.
Vừa giải thích vừa động viên, Thánh Phaolô nói: “Dựa vào lời của Chúa, chúng tôi nói với anh em điều này, là chúng ta, những người đang sống, những người còn lại vào ngày Chúa quang lâm, chúng ta sẽ chẳng đi trước những người đã an giấc ngàn thu đâu. Vì khi hiệu lệnh ban ra, khi tiếng tổng lãnh thiên thần và tiếng kèn của Thiên Chúa vang lên, chính Chúa sẽ từ trời ngự xuống, và những người đã chết trong Đức Kitô sẽ sống lại trước tiên; rồi đến chúng ta, những người đang sống, những người còn lại, chúng ta sẽ được đem đi trên đám mây cùng với họ để nghênh đón Chúa trên không trung. Như thế, chúng ta sẽ được ở cùng Chúa mãi mãi. Vậy anh em hãy dùng những lời ấy mà an ủi nhau.” (1 Tx 4:15-18) Qua đó, chúng ta biết chắc thời đại của chúng ta là thời cánh chung – thời cuối cùng. Không biết chúng ta có được diễm phúc chứng kiến thời điểm lịch sử vĩ đại nhất hay không, nhưng chắc chắn trải qua “tận thế riêng” là cái chết của chính mình.
Bởi vì chúng ta không biết nên mới phải cố gắng “tỉnh” để mà “thức” tới cùng, và không ngừng sống yêu thương bằng ý thức tâm linh: “Hãy lấy tình bác ái mà hết lòng tôn kính những người ấy, vì công việc họ làm. Hãy sống hoà thuận với nhau. Thưa anh em, chúng tôi khuyên nhủ anh em: hãy khuyên bảo người vô kỷ luật, khích lệ kẻ nhút nhát, nâng đỡ người yếu đuối, và kiên nhẫn với mọi người.” (1 Tx 5:13-14)
Dụ ngôn “Mười Cô Trinh Nữ” (Mt 25:1-13) nêu rõ vấn đề sẵn sàng và tỉnh thức. Đây là một trong các dụ ngôn đặc biệt nói về thời điểm cánh chung, cách riêng là “phút cuối” của mỗi chúng ta: “Phận con người là phải chết một lần, rồi sau đó chịu phán xét.” (Dt 9:27)
Rất cụ thể, Chúa Giêsu ví Nước Trời giống như chuyện mười trinh nữ chuẩn bị đèn để đón chú rể. Trong mười cô đó, có năm cô dại và năm cô khôn. Các cô dại có đèn mà không đem dầu theo. Các cô khôn có đèn và dự trữ dầu. Chú rể đến chậm nên các cô thiếp ngủ. Nửa đêm, có người báo chú rể đến. Bấy giờ, tất cả các cô đều thức dậy và thắp đèn. Nhưng đèn của năm cô dại cạn dầu, không đủ sáng. Họ xin các cô khôn chút dầu. Năm cô khôn không thể chia sẻ vì dầu không đủ để thắp sáng đèn cho chính mình và người khác, thế nên họ bảo năm cô dại ra hàng mà mua dầu. Đang lúc năm cô dại đi mua dầu thì chú rể tới, năm cô khôn đã sẵn sàng nên được đi theo chú rể vào phòng dự tiệc cưới. Và rồi cửa đóng, then cài. Nội bất xuất, ngoại bất nhập.
Rồi năm cô dại cũng về đến nơi và gọi cửa. Thế nhưng chú rể thản nhiên nói: “Tôi bảo thật các cô, tôi không biết các cô là ai cả!” Thế thì tiêu. Chấm hết! Vì thế, Chúa Giêsu vừa căn dặn vừa cảnh báo: “Anh em hãy canh thức, vì anh em không biết ngày nào, giờ nào.” Chắc hẳn Ngài không chơi trò ú tim hoặc gài bẫy ai. Người ta rất bướng bỉnh, đã được cảnh báo nguy cơ ngập lụt và sạt lở thế nhưng “kẻ đầu sỏ” không nghe. Và cái gì tới đã/sẽ tới!
Chỉ có một đời, một mạng, nhưng ai khôn và ai dại thì đã rõ, không mơ hồ hoặc đoán mò. Người mà chúng ta tưởng là khôn thì lại chỉ là kẻ dại, người mà chúng ta tưởng là dại thì lại là người khôn. Thi sĩ Trần Tế Xương đã “ngộ” ra và kết luận: “Này kẻ nên khôn đều có dại – Làm người có dại mới nên khôn.” (Dại Khôn) Thật kỳ diệu, chứ không kỳ cục, đối với 2K – Khôn và Khốn. Nên Khôn nhờ Khốn, thoát Khốn nhờ Khôn.
Chắc chắn ai nên khôn cũng đã hơn một lần khốn. Đau khổ càng nhiều thì kinh nghiệm càng dày. Ngay cả trong lĩnh vực tinh thần hoặc tâm linh, chúng ta thấy tuyết tương đối của bác học Einstein vẫn đúng. Tuyệt lắm! Tất nhiên chính Thiên Chúa đã tác động để ông khả dĩ thấu hiểu quy luật tự nhiên và đưa ra định luật như vậy. Trí thông minh và khôn ngoan ông có được là do Thiên Chúa trao ban để sinh lợi cho cả nhân loại.
Lạy Thiên Chúa là nguồn mọi sự thánh thiện, xin dạy chúng con đếm tháng ngày mình sống, ngõ hầu tâm trí được khôn ngoan, (Tv 90:12) xin dạy chúng con thấu triệt lẽ khôn ngoan, (Tv 51:8) và xin ban trí thông minh để chúng con được am tường thánh ý. (Tv 119:125) Xin giúp chúng con dẹp bỏ cái tôi để cuộc sống không tồi, cuộc đời không tối và bớt tội. Chúng con cầu xin nhân danh Thánh Tử Giêsu Kitô, Đấng Cứu Độ duy nhất của nhân loại. Amen.
TRẦM THIÊN THU