Thiên Chúa nhân lành, công bằng và không thiên tư. Ngài tạo dựng chúng ta thì Ngài dành phần riêng cho mỗi người, không phải người được nhiều, kẻ được ít, mà Ngài biết rõ ai có thể làm gì thì Ngài ban cho đủ “vốn” để làm, nhưng là để sinh lợi cho người khác chứ không phải bo bo giữ lấy. Đừng ghen ăn tức ở như nhóm Pharisêu, Sađốc, kinh sư, luật sĩ,…
Bất cứ ai cũng được Thiên Chúa cấp vốn, nghĩa là ai cũng có tài này hay tài nọ, không ai hơn hoặc kém, nhưng cần cộng tác và cố gắng hết mình. Albert Einstein phân biệt: “Sự khác biệt giữa kẻ ngu xuẩn và thiên tài là thiên tài biết giới hạn của mình. Kẻ ngu xuẩn nào cũng có thể khiến mọi thứ trở nên to hơn, phức tạp hơn và bạo lực hơn. Cần có thiên tài – và nhiều dũng khí – để biến chuyển ngược lại. Người trí thức giải quyết rắc rối, bậc thiên tài ngăn chặn rắc rối.” Còn Thomas Edison xác định: “Thiên tài là một phần trăm cảm hứng và chín mươi chín phần trăm mồ hôi.”
Tất cả là do ơn Chúa, kể cả thời gian, chúng ta chỉ quản lý – vừa là quyền vừa là trách nhiệm. Kinh Thánh nói: “Bản thân chúng ta, cùng với ngôn từ, với toàn bộ trí tuệ và tài năng, tất cả đều nằm trong tay Thiên Chúa.” (Kn 7:16) Người tài năng thường được tỏa sáng trong im lặng, còn kẻ kém cỏi thường tự lan tỏa bằng âm thanh.
Cuộc sống có những chữ T gây ra nhiều phiền toái – Tình, Tiền, Tội, Tù, vì 4 T đó mà có thể Tử. Phần riêng có tốt và có xấu: “Chúa đổ mưa tai họa xuống đầu ác nhân; lửa đỏ, diêm sinh và gió nóng là phần riêng của chúng trên đời.” (Tv 11:6) Đó là phần riêng cho ác nhân, theo luật công bằng chứ Thiên Chúa chẳng ghét bỏ ai. Ở hiền thì gặp lành, nhưng đôi khi người hiền lành lại hay vướng “cái eo” đau khổ, phần riêng đó chỉ để bụng mà thôi: “Nỗi đắng cay chỉ riêng lòng mình biết, niềm hân hoan đâu chia sẻ được với người ngoài.” (Cn 14:10)
Chúa Giêsu dạy từ bỏ mình, quên mình chứ không quên người khác, hy sinh tư lợi vì lợi ích chung – công ích. Thánh Phaolô cho biết: “Đấng cung cấp hạt giống cho kẻ gieo, và bánh làm của ăn nuôi dưỡng, tất sẽ cung cấp dư dật hạt giống cho anh em gieo, và sẽ làm cho đức công chính của anh em sinh hoa kết quả dồi dào. Anh em sẽ được sung túc mọi bề để làm mọi việc thiện cách rộng rãi. Những việc chúng ta làm sẽ khiến người ta dâng lời cảm tạ Thiên Chúa. Thật thế, việc phục vụ cho công ích này không những đáp ứng nhu cầu của của các người trong dân thánh, mà hơn thế nữa, còn là nguồn phát sinh bao lời cảm tạ dâng lên Thiên Chúa. Việc phục vụ này là một bằng cớ cho họ tôn vinh Thiên Chúa, vì thấy anh em vâng phục và tuyên xưng Tin Mừng của Đức Kitô, và vì thấy anh em có lòng quảng đại, sẵn sàng chia sẻ với họ và với mọi người.” (2 Cr 9:10-13) Thực hiện công ích là thực thi Đức Ái, sống vì người khác là thể hiện lòng thương xót.
Trong Giáo huấn Xã hội Công giáo, công ích là một trong bốn nguyên tắc chính: [1] Nhân phẩm, [2] Công ích, [3] Bổ trợ, [4] Liên đới. Nói về công ích, có thể chúng ta cảm thấy xa lạ, nhưng thật ra rất gần gũi, vì công ích được phát xuất từ gia đình, mà gia đình lại chính là nền tảng của xã hội. Thật vậy, Kinh Thánh nói: “Tìm đâu ra một người vợ đảm đang? Nàng quý giá vượt xa châu ngọc. Chồng nàng hết dạ tin tưởng nàng, chàng sẽ chẳng thiếu chi lợi lộc. Suốt đời, nàng đem lại hạnh phúc chứ không gây tai họa cho chồng. Nàng tìm kiếm len và vải gai, rồi vui vẻ ra tay làm việc.” (Cn 31:10-13) Tiền tuyến luôn cần hậu phương. Người vợ âm thầm làm việc, với đủ thứ việc “không tên,” các việc lặt vặt mà không nhỏ, rất cần thiết để tạo nên Tổ Ấm, duy trì hạnh phúc thực sự trong gia đình.
Phụ nữ được Thiên Chúa ban cho tính cách độc đáo lắm: “Nàng tra tay vào guồng kéo sợi, và cầm chắc suốt chỉ trong tay. Nàng rộng tay giúp người nghèo khổ và đưa tay cứu kẻ khốn cùng.” (Cn 31:19-20) Cái tính nết đã đặc biệt rồi, mà cái tâm cũng khác lạ. Thật tốt lành. Nàng dịu hiền vì nàng là phụ nữ. Quả thật, nét dịu dàng rất cần ở phụ nữ, ca dao đã đặt vấn đề: “Có ai bán cái dịu dàng, tôi mua một gánh tặng nàng làm duyên.” Lời này như nhắc nhở chị em nào chưa dịu dàng đủ mức thì cố gắng thêm.
Phái nào cũng cần nét duyên dáng, đặc biệt rất cần đối với nữ giới, nhưng không nên yểu điệu quá hóa kiểu cách, phản tác dụng, vì Kinh Thánh nói: “Duyên dáng là giả trá, sắc đẹp là phù vân. Người phụ nữ kính sợ Đức Chúa mới đáng cho người đời ca tụng. Hãy để cho nàng hưởng những thành quả tay nàng làm ra. Ước chi nơi cổng thành nàng luôn được tán dương ca tụng do những việc nàng làm.” (Cn 31:30-31) Nét duyên dáng tâm linh mới thực sự cần thiết, nhưng giáo dân hoặc tu sĩ đều có dạng “chảnh” đặc trưng.
Nhân vị, nhân phẩm và nhân quyền là “tam giác sống” ai cũng có. Ngày nay, cả đời và đạo không còn nhìn phụ nữ như thời quân chủ, mà có tầm nhìn sâu rộng hơn về vị trí nhất định của nữ giới. Kinh Thánh nói: “Hạnh phúc thay bạn nào kính sợ Chúa, ăn ở theo đường lối của Người. Công khó tay bạn làm, bạn được an hưởng, bạn quả là lắm phúc nhiều may. Hiền thê bạn trong cửa trong nhà khác nào cây nho đầy hoa trái, và bầy con tựa những cây ô-liu mơn mởn, xúm xít tại bàn ăn.” (Tv 128:1-3) Hình ảnh gia đình hạnh phúc được mô tả rõ nét. Thánh Vịnh này rất quen thuộc vì thường được dùng làm đáp ca trong các lễ cưới, đặc biệt là lễ Thánh Gia – gương mẫu cho các gia đình.
Đó cũng là hình ảnh Giáo Hội luôn đầy tràn hồng ân Thiên Chúa. Thánh Vịnh ca ngợi: “Đó chính là phúc lộc Chúa dành cho kẻ kính sợ Người. Xin Chúa từ Sion xuống cho bạn muôn vàn ơn phúc. Ước chi trong suốt cả cuộc đời bạn được thấy Giêrusalem phồn thịnh, được sống lâu bên đàn con cháu.” (Tv 128:4-6) Đó là hạnh phúc thực sự đáng mơ ước, vì hạnh phúc đó chính là Ơn Thánh do Thiên Chúa trao ban.
Trong cuộc sống đời thường, người ta nhắc nhở: “Đừng ngủ quên trên chiến thắng!” Nhắc nhở mà là cảnh báo, rất cần thiết, bởi vì con người dễ ảo tưởng mà tự mãn. Ma quỷ rất mưu mô xảo quyệt luôn tìm mọi thủ đoạn để giành lấy linh hồn chúng ta, nó gài bẫy chúng ta bằng sự ảo tưởng để tạo thói kiêu ngạo. Được người ta khen khi chúng ta làm được điều gì đó “có vẻ hay” một chút, chúng ta rất dễ “lên mặt,” cứ tưởng mình là “cái rốn” của vũ trụ, cứ tưởng mình có đầy bụng chữ, rồi coi thường người khác. Xã hội Việt Nam ngày nay có nhiều “giáo sư, tiến sĩ” hợm mình kiểu như vậy. Thảo nào cụ thi hào Nguyễn Du đã khuyến cáo: “Có tài mà cậy chi tài, chữ TÀI liền với chữ TAI một vần.” (Truyện Kiều, câu 3247-3248) Và cụ xác định: “Chữ TÂM kia mới bằng ba chữ TÀI.” (Truyện Kiều, câu 3252) Chữ Tài thiếu dấu huyền hóa chữ Tai, nghĩa là có TÀI chưa đủ mức thì hóa TAI. Việt ngữ vô cùng độc đáo!
Chuyện xa lân la chuyện gần, chuyện gần phân vân chuyện xa. Về ngoại hình, đối với cả nữ và nam, khi tự thấy mình có ngoại hình “coi được” một chút là đã “chảnh” lắm rồi, cộng thêm “giỏi” một chút nào đó nữa thì mức độ càng tăng thêm. Thậm chí ngay cả khi làm công việc đạo đức, từ thiện, công ích,… người ta cũng “dám” lấy ngoại hình của mình mà “lấn át” người khác. Chính mình “chảnh” mà lại không nghĩ vậy, quên rằng “sắc đẹp là những cánh hoa hồng sẽ bị thời gian tỉa dần.” Ý tưởng nông cạn như thế thì nguy hiểm vô cùng! Hãy học thuộc lòng câu Kinh Thánh này: “Duyên dáng là giả trá, sắc đẹp là phù vân.” (Cn 31:30) Cố gắng đè bẹp “cái tôi” xuống.
Mọi thứ có liên quan lẫn nhau – từ cái nhỏ tới cái lớn, từ điều đơn giản tới điều phức tạp, từ chỗ xa tới chỗ gần, phong cách tiệm tiến và lung khởi. Thánh Phaolô căn dặn: “Thưa anh em, về ngày giờ và thời kỳ Chúa đến, anh em không cần ai viết cho anh em. Vì chính anh em đã biết rõ: ngày của Chúa sẽ đến như kẻ trộm ban đêm. Khi người ta nói: ‘Bình an biết bao, yên ổn biết bao!’ thì lúc ấy tai họa sẽ thình lình ập xuống, tựa cơn đau chuyển bụng đến với người đàn bà có thai, và sẽ chẳng có ai trốn thoát được.” (1 Tx 5:1-3) Ý tưởng tỉnh thức này luôn xuất hiện trong Công giáo, bất kỳ thời điểm nào, đặc biệt là mùa Chay, mùa Vọng, mùa Cầu Hồn và cuối năm.
Cố gắng tỉnh thức là sống khôn ngoan, biết sống khôn ngoan là biết sống trong đức ái – một trong ba nhân đức đối thần quan trọng trong đời sống Kitô hữu. Thánh Phaolô giải thích: “Thưa anh em, anh em không ở trong bóng tối, để ngày ấy như kẻ trộm bắt chợt anh em. Vì tất cả anh em là con cái ánh sáng, con cái của ban ngày. Chúng ta không thuộc về đêm, cũng không thuộc về bóng tối. Vậy chúng ta đừng ngủ mê như những người khác, nhưng hãy tỉnh thức và sống tiết độ.” (1 Tx 5:4-6) Có cái này thì có cái kia, không có cái kia thì chẳng có cái nọ. Tính liên đới lạ lùng lắm.
Chúa Giêsu đã từng so sánh và xác định: “Con cái thế gian khôn ngoan hơn con cái sự sáng.” (Lc 16:8) Cái “khôn ngoan” ở đây không phải là một lời khen, mà là lời cảnh báo và chê trách. Khôn ngoan ở đây là khôn lỏi, khôn ranh, ma mãnh, mưu mô, xảo quyệt,… Ngày nay gọi là “đểu,” không là “đểu giả” mà “đểu thật,” đểu chính hiệu.
Trình thuật Mt 25:14-30 (≈ Lc 19:12-27) đề cập dụ ngôn “những yến bạc.” Khi sắp đi xa, ông chủ gọi đầy tớ đến để giao phó của cải. Người này được ông trao cho năm yến, người kia hai yến, người khác một yến, tùy khả năng riêng mỗi người. Sau đó, người lãnh năm yến đi làm ăn buôn bán, sinh lời được năm yến khác, và người lãnh hai yến sinh lời được hai yến khác, còn người lãnh một yến đi đào lỗ để chôn giấu. Một thời gian sau, ông chủ về tính sổ với các đầy tớ và thanh toán sổ sách với họ.
Mọi người lần lượt tính sổ. Người lãnh năm yến tiến lại và đưa năm yến khác, người lãnh hai yến cũng tiến lại và đưa hai yến khác. Ông chủ khen hai người này: “Khá lắm! hỡi đầy tớ tài giỏi và trung thành! Được giao ít mà anh đã trung thành, tôi sẽ giao nhiều cho anh. Hãy vào mà hưởng niềm vui của chủ anh!” Hạnh phúc nhãn tiền, sự công bằng chính đáng.
Rồi người lãnh một yến cũng tiến lại và phân bua: “Thưa ông chủ, tôi biết ông là người hà khắc, gặt chỗ không gieo, thu nơi không vãi. Vì thế, tôi đâm sợ, mới đem chôn giấu yến bạc của ông dưới đất. Của ông đây, ông cầm lấy!” Ông chủ thẳng thắn và nghiêm nghị nói: “Hỡi đầy tớ tồi tệ và biếng nhác! Anh đã biết tôi gặt chỗ không gieo, thu nơi không vãi, đáng lý anh phải gởi số bạc của tôi vào ngân hàng, để khi tôi đến, tôi thu được cả vốn lẫn lời chứ! Vậy các ngươi hãy lấy yến bạc khỏi tay nó mà đưa cho người đã có mười yến. Vì phàm ai đã có thì được cho thêm và sẽ có dư thừa; còn ai không có thì ngay cái đang có cũng sẽ bị lấy đi. Còn tên đầy tớ vô dụng kia, hãy quăng nó ra chỗ tối tăm bên ngoài: ở đó, sẽ phải khóc lóc nghiến răng.”
Nơi tối tăm đó chẳng phải là nơi hang động âm u hoang vắng, thiếu ánh sáng, cũng chẳng phải là chốn Luyện Hình, mà chính là Hỏa Ngục. Đúng là dốt mà chảnh, ngu mà kiêu. Đã kém cỏi mà không dám nhận, còn đổ lỗi cho người khác. Loại người này cũng thấy xuất hiện thường xuyên trong xã hội Việt Nam ngày nay. Theo báo Thanh Niên, mỗi năm Việt Nam mất 2.500 ha rừng, thế nên lũ lụt xảy ra dữ dội hơn, nhưng giới hữu trách lại biện hộ với các lý do rất ngớ ngẩn, thậm chí là ngu xuẩn.
Phàm nhân chúng ta chỉ là thụ tạo, là đầy tớ của Chủ Nhân Thiên Chúa. Mỗi chúng ta đều được Ngài trao cho đồng đều: Nhân vị, nhân phẩm, nhân quyền, và sự tự do. Ngài trao cho mỗi người khác nhau về số nén, loại nén, và kiểu nén. Nhưng vấn đề quan trọng là chúng ta có sinh lời hay không, tức là làm lợi cho chính mình và tha nhân. Nếu chỉ làm lợi cho mình thì là ích kỷ, muốn lên Thiên Đàng một mình cũng là ích kỷ. Chúng ta như bức tượng được nhà điêu khắc tạo ra, không có quyền than phiền bất cứ điều gì đối với nhà điêu khắc.
Chắc chắn không ai là kẻ bất tài hoặc vô dụng, người có tài này, kẻ có tài kia; người giỏi trong lĩnh vực này, kẻ giỏi trong lĩnh vực khác. Có tài để cộng tác với Thiên Chúa chứ không phải là để vinh danh mình. Hơn người khác về lĩnh vực nào đó thì đừng vội ảo tưởng được Thiên Chúa “ưu tiên” hoặc “cưng” hơn. Vĩ nhân Pythagore (570-495 trước công nguyên) nhận định: “Đừng thấy bóng mình to mà tưởng mình vĩ đại.” Ông là một thiên tài vĩ đại (triết gia, nhạc sĩ, chính trị gia, nhà đạo đức học, nhà toán học, nhà siêu hình học,…), nhưng ông rất sợ thói kiêu ngạo. Thế thì chúng ta là gì mà dám vênh váo tự đắc chứ? Vỏ quýt dày thì có móng tay nhọn.
Thật chí lý khi biết nhận diện chính mình và khiêm nhường, vì Chúa Giêsu đã xác định: “Chẳng ai có thể nhận được gì mà không do Trời ban.” (Ga 3:27) Thật vậy, những gì chúng ta lãnh nhận không phải để sở hữu riêng mà phải làm vì lợi ích chung. Chúa Giêsu khuyên: “Hãy học với tôi, vì tôi có lòng hiền hậu và khiêm nhường.” (Mt 11:29) Quả thật, bài học khiêm nhường chỉ có thể học được ở Trường Siêu Đẳng của Thầy Giêsu mà thôi.
Lạy Thiên Chúa chí thánh, xin tạ ơn Ngài ban phần riêng cho chúng con, mỗi người mỗi khác, để chúng con cộng tác và bổ túc lẫn nhau. Xin ban ơn khôn ngoan để chúng con sinh lời theo đúng ý Ngài, và xin giúp chúng con nhận biết mình bé nhỏ và kém cỏi, bất túc và bất trác. Chúng con cầu xin nhân danh Thánh Tử Giêsu Kitô, Đấng Cứu Độ duy nhất của nhân loại. Amen.
TRẦM THIÊN THU
[*] Giáo huấn Xã hội Công giáo cho biết: “Công ích được hiểu như là những điều kiện xã hội cho phép mọi người đạt đến trọn vẹn tiềm năng con người và nhận ra nhân phẩm của mình.” Trong thời đại toàn cầu hóa ngày nay, nguyên tắc công ích cho thấy nhu cầu về các cơ cấu quốc tế để có thể thúc đẩy sự phát triển cá nhân và gia đình vượt ra khỏi ranh giới quốc gia và khu vực. Sự thiếu vắng cảm thức về công ích là dấu chỉ chắc chắn về sự xuống cấp của xã hội. Cảm thức cộng đồng bị xói mòn sẽ dẫn đến các dạng suy thoái về công ích, từ đó có thể dẫn tới các hệ lụy khác gây ảnh hưởng xấu.